Saint Mary Kilisesi/Kurtuluş Cami

Camiye çevrilen Valide Meryem kilisesi, Kurtuluş Cami olarak adlandırılmıştır. Ortodoks Ermenilerinden Lücne Reisi Nazarat Aganigosyan ve diğer kiliselerin papazları Antep'te bulunan kiliselerden ve camilerden daha büyük bir kilise yapmak için karar alınmıştır. Böylece 1876 yılında şu an cami olarak kullanılan Valide Meryem kilisesinin temeli atılmıştır.Kilisenin mimarı olarak, İstanbulda ki birçok kilisenin mimarı olan Serkis Belbalyan davet edilmiştir. İnşaası esnasında, Türk-Rus harbinin olması ve kolera salgınları nedeniyle kilisenin yapımı iki yıl gecikmiştir. 1878 yılında inşaata devam edilebilmiştir. Kilisenin oturum alanı 1100m2 olup, yüksekliği 30 m'dir. Binanın yapımında kullanılan kesme taşlar, kilisenin yapıldığı alanın eğimli olması nedeniyle hayvanlarla taşınamamıştır. Ancak Ermeniler, (özellikle papazlar) taşları sırtında taşıyarak inşaat yerine getirmişlerdir. Kilisenin 5 kapısı bulunmaktadır. İki kapısı kuzeye, diğer ikisi güneye, ana kapısı ise batıya açılmaktadır. Kilisede üç kat tahtı yer alır. Kilisenin çanı Londra'da yaşayan Hirant Köşgeryan adındaki bir Ermeni tarafından Brezilya'da yaptırılmıştır. Ağırlığı bir ton olan bu çan Gaziantep Müzesi'nde korunmaktadır. Yapının bugünkü kullanımının cami olması nedeni ile kilisenin çan kulesi minare olarak düzenlenmiş, diğer köşesine de bir minare eklenmiştir. Kilise mimari elemanları ve malzeme kullanımı ile özgün ve korunmuş durumdadır. Giriş cephesindeki kapı ve pencere çevresindeki süslemeler barok tarzındadır. Diğer cephelerde ise köşelerde kapı ve pencere kenarlarında beyaz-siyah çift renkli taş işçiliği mevcuttur. Kilisenin cami olarak kullanıma dönüştürülmesi ile bazı eklemeler ve düzenlemeler yapılmıştır. Mihrap, hünkar mahfili, kadınlar bölümü, müezzin bölümü gibi eklemeler yapılmıştır. Ayrıca yapının avlusunda yer döşemelerinde ve havuz bölümünde bozulmalar tespit edilmiştir.