ANTEP FISTIĞI

Antep fıstığı, bilimsel adı Pistacia vera olan ve sakız ağacıgiller (Anacardiaceae) familyasına ait bir ağaç türünün meyvesidir. Türkiye'deki ilk fıstık işletmelerinin Gaziantep'te kurulması, önceki yıllarda üretimin çoğunlukla burada yapılması ve tüm ülkeye buradan dağıtılmasından dolayı Antep Fıstığı adıyla anılmaktadır.  Dünya genelinde "pistachio" olarak bilinen Antep fıstığı, hem ekonomik değeri yüksek bir tarım ürünü hem de besin değeri bakımından zengin bir kuru yemiştir. Antep fıstığı, sıcak ve kurak iklimleri sever. Yıllık yağışın düşük olduğu, yazları sıcak ve kurak, kışları ise ılıman geçen bölgelerde yetişir. Don olayları genç fidanlar için zararlı olabilir. Türkiye dışında İran, ABD (özellikle Kaliforniya), Suriye ve Afganistan gibi ülkelerde de yetiştirilmektedir. Türkiye’de en fazla üretim Gaziantep, Şanlıurfa, Siirt, Kahramanmaraş ve Adıyaman illerinde yapılmaktadır.  Antep fıstığı ağaçları 3–10 metre boylarına ulaşabilir. Genellikle dioik (erkek ve dişi çiçekler ayrı ağaçlarda) yapıdadır. Meyveler taş çekirdekli olup, dış kabuk (perikarp) ile iç kısmı saran sert kabuk (endokarp) ve bunun içindeki yenilebilir tohumdan oluşur. Olgunlaştığında dış kabuk çatlar ve içteki fıstık ortaya çıkar. Antep fıstığı, sağlıklı yağlar, protein, lif, vitamin ve mineraller açısından zengin bir besindir. Özellikle B6 vitamini, fosfor, tiamin, potasyum ve magnezyum içerir. Kalp sağlığına katkı sağlayan tekli doymamış yağ asitleri içerir. Ayrıca antioksidan özellikleriyle hücre hasarını önlemeye yardımcı olur. Tok tutucu özelliği sayesinde diyetlerde de tercih edilir. Kolesterolü dengelemeye, kan şekeri seviyelerini düzenlemeye ve sindirimi desteklemeye yardımcı olabilir.

Antep fıstığı hem doğrudan kuruyemiş olarak hem de çeşitli gıda ürünlerinin içinde kullanılır. Baklava başta olmak üzere birçok Türk tatlısında (künefe, şöbiyet, katmer vb.), dondurma ve çikolata yapımında, lokum ve helva gibi geleneksel ürünlerde, pastacılıkta ve bazı yemeklerde lezzet artırıcı olarak kullanılır. Ayrıca fıstık ezmesi ve fıstık yağı  gibi formlarda da değerlendirilir. Türkiye, dünya genelinde önemli bir Antep fıstığı üreticisidir. Antep fıstığı, özellikle Gaziantep bölgesinde hem yerel halkın geçim kaynağı hem de ihracat geliri açısından büyük öneme sahiptir. Yüksek katma değeri nedeniyle Türkiye ekonomisine katkı sağlayan önemli tarım ürünlerinden biridir.

Fıstık ağaçları, ekildikten sonra yaklaşık 5-7 yıl içinde meyve vermeye başlar ve tam verime ulaşması 10-15 yılı bulabilir. Fıstıklar genellikle Ağustos sonu ile Eylül ayı başında hasat edilir. Hasat elle ya da özel makinelerle yapılır. Sonrasında kabuk ayıklama, kurutma ve sınıflandırma işlemleri gerçekleştirilir.

Fıstık mahsul çeşitliğine göre sınıflara ayrılır;

Kırmızı (Ben) Fıstık: Olgunlaşmış Antep fıstığının hasatından elde edilir, cumbalarından ayrılmış olan taze fıstık çerez olarak tüketilir ya da işlenerek kavrulmuş antep fıstığı yapılır. Kavrulmuş Antep Fıstığı Olgunlaşmış Antep fıstığının hasatından sonra cumbalarından ayrılarak belirli oranda tuzla kavrulmasıyla üretilir. Çerez olarak tüketilmektedir.
Boz İç: Boz iç, en kaliteli ve en lezzetli Antep fıstığı cinsidir. Antep fıstığı hasat zamanından bir ay önce tam olgunlaşmamış halde toplanır. Boz iç antepfıstığı, bilinen fıstık içi rengine göre farklıdır ve daha yeşil renk tonuna sahiptir. Tadı ve aromatik lezzeti çok yoğun oluşundan dolayı genellikle baklava yapımında kullanılır.
Meverdi İç: Antep fıstığının tam olgunlaşmaya yakın evresinde hasat edilmesiyle elde edilen fıstık türüdür. Kırmızı iç Antep fıstığı ile boz iç Antep fıstığı arasında kırmızı renkte olan Antep fıstığı türüdür. Meverdi iç Antep fıstığı genellikle pasta ve helva yapımında kullanılmaktadır.
Kırmızı İç: Antep fıstığının tam olgunlaşıp hasat edilmesiyle elde edilen fıstık türüdür. Rengi tam kırmızıdır. Tane olarak daha iri bir yapıdadır. Kırmızı iç Antep fıstığı çerez olarak tüketiminin yanında, helva, çikolata ve lokum sanayisinde de tercih edilen bir Antep fıstığı türüdür.

Antep fıstığı 17.05.2000 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve Gaziantep için coğrafi işaret almıştır.